Monumenten in Buggenum

Naast enkele grotere rijksmonumenten zoals de  St. Aldegundiskerk, Kasteel Malborgh en de Mariakapel, heeft Buggenum ook diverse kleine monumenten.

1. Kasteel Malborgh (ook wel Walbergh).

Kasteel Malborgh dateert uit begin van de 19^de eeuw en ligt aan de rand van een oude Maasarm. Bouwheer was een rijke boer, Joseph Waegemans. Hij had zowel veel land in Buggenum als het windrecht. De windmolen aan de Molenweg was van hem. Op de plek van de huidige Kleiwarenfabriek had Waegemans ook een brouwerij. Hij had het gruitrecht.  Gruit (gagel) was voor de bereiding van bier een onmisbaar bestanddeel, waarover al vroeg belasting werd geheven. Dit recht was in handen van lokale machthebbers.
De voorganger van dit huis wordt al genoemd in de archiefstukken in 1470. Het is de 15^de eeuw een leen van de graaf van Horn, die het in dat jaar verkoopt aan klooster Elisabethshof in Nunhem. In 1798 wordt de hoeve door de Fransen in beslag genomen en vervolgens voor 142.000 francs verkocht. Korte tijd later wordt het bezit weer verkocht, en nu aan Constant Waegemans, gehuwd met Maria de Brias, ouders van Joseph. De hoeve wordt vanaf dan Waegemanshof genoemd.
Nadat het kasteel in verval raakte,  werd het in 1983 gerestaureerd door de familie Haans, en werd het weer een monumentaal pand.

2. Hof Malborgh of Waegemanshof.

Naast het kasteel ligt nog, aan Dorpsstraat 62, de boerderij Hof Malborgh of Waegemanshof, welke in de huidige vorm uit de 19e eeuw dateert.

 3. Adegundiskerk.

De oudste vermelding van de Aldegundiskerk komt voor in een oorkonde uit 956.
De oudste resten van de kerk werden gevonden bij de onderzoekingen in 1948. Dit betrof  paalgaten, die mogelijk tegelijkertijd met een begraafplaats zijn ontstaan. Vermoed wordt, dat reeds voor 1000 hier een driebeukig houten kerkje zonder toren heeft gestaan.
Na een brand werd dit kerkje opgevolgd door een stenen kerkje dat op een fundament van veldkeien werd gebouwd. Omdat er in de fundamenten veel restanten van Romeinse bouwmaterialen werden gevonden, werd verondersteld dat de fundamenten deels werden vervaardigd uit sloopmateriaal van Romeinse bouwwerken  die zich in het Buggenummer veld bevonden.
Tijdens de opgravingen werd geconstateerd, dat de grond van de kerk bij iedere nieuwbouw werd verhoogd. Mogelijk is in verband met de vele overstromingen hiertoe besloten.
Rond 1750 schijnt de kerk bouwvallig te zijn geweest, reden waarom in de periode 1729-1764 onder pastoor Geradts een verbouwing in renaissancestijl heeft plaatsgevonden. Waarschijnlijk ging het om een opknapbeurt, waarbij barokke gepleisterde versieringen in de kerk zijn aangebracht.
In de 19de eeuw werd de kerk te klein, reden om de oude kerk en de toren te slopen. Het priesterkoor bleef gespaard en onder pastoor Drummen werd een nieuwe (neogotische) kerk van architect Ketels in 1871 in gebruik genomen. Tevens werd aan de zuidzijde een grotere sacristie bijgebouwd. In 1926 was wederom sprake van de bouw van een sacristie, vermoedelijk een vergroting van de bestaande.
Op 15 november 1944 werd de toren opgeblazen door de terugtrekkende Duitsers. Daarna werden door granaatbeschietingen de kerk en de omgeving zwaar beschadigd. Alleen het priesterkoor en enige muren bleven gespaard. Bij terugkomst van de bevolking werd de fanfarezaal ingericht tot noodkerk.
In 1945 kreeg de bouwpastoor Mooren toestemming om Jos. Franssen te benoemen als architect. De eerste steen werd gelegd op 24 oktober 1948 door deken Rhoon. De nieuwe kerk was voornamelijk in de breedte vergroot, waarbij de pilaren van het schip op de vooroorlogse fundamenten van de muren waren geplaatst. De huidige toren en de doopkapel waren in 1959 gereed.

4a. Mariakapel.

De Mariakapel (Bergstraat 28), een rijk gedecoreerde rechthoekige neogotische wegkapel, met symmetrische voorgevel, werd gebouwd in 1899.
Het toegepaste bouwmateriaal is baksteen, deels geglazuurde baksteen, en hardsteen. Er zijn spitsboogvormige glas-in-lood vensters en een rechthoekige dubbele houten deur met smeedijzeren beslag. Boven de deur een spitsboogvormig bovenlicht met glas-in-lood en tracering in natuursteen. Aan weerszijden van de deur zijn de steunberen afgedekt met geglazuurde baksteen. De gevels hebben wit gepleisterde speklagen. De voorgevel loopt uit in een topgevel met hierin een horizontale band decoratief metselwerk en vijf blinde spitsboogvormige venstertjes.
Het beeld van Maria met Kind (1898) in de kapel werd gemaakt door het bekende atelier Cuypers-Stoltzenberg, een atelier voor kerkelijke kunst uit Roermond. Het beeld is overgenomen van de Sint Nicolaaskerk te Venlo.
Helaas is bij de restauratie van het beeld de oorspronkelijke polychromie er vanaf gehaald.

4b. Aldegundiskapel.

De Aldegundiskapel (1988)  ligt aan de rand van de bebouwde kom van Buggenum waar de Holstraat overgaat in de Crompvoetstraat. De heilige Aldegundis is de patroonheilige van Buggenum. Ze wordt aangeroepen tegen kanker, kinderziekten, koorts, tetanus, hoofd- en keelpijn.
De kapel heeft een onregelmatig grondvlak. Het zadeldak is met pannen gedekt. Links naast de voorgevel is een boog gemetseld die toegang geeft tot een vluchtpadpad.
In de voorgevel zijn links en rechts van de toegang twee kleine en in de linker zijgevel drie ramen aangebracht. De rechter zijgevel is blind.
Op de top van een gevel staat een natuurstenen kruis. In de voorgevel zijn in haardsteen de naam van de kapel en een steen met tekst over de inzegening aangebracht.

6. Wegkruisen.

In Buggenum vindt u ook diverse zogenaamde wegkruisen die er geplaatst zijn met een bepaalde intentie.
De Buggenumse wegkruisen zijn vooral gesitueerd aan  de doorgaande wegen naar de nabuurdorpen Haelen, Nunhem en Neer.
1. Vogels- of Beltjenskruis.
Op de hoek van de Haelerweg en Heerweg staat een essenhouten wegkruis met gietijzeren corpus en is vernoemd naar de bewoners van het huis schuin achter dit kruis aan de Heerweg, dat eerst door de familie Beltjens en later door de familie Vogels werd bewoond.
2. Noeneverkruis.
Aan de andere kant van de Heerweg bij de Kapelstraat staat een wegkruis vernoemd naar het voormalige fruitbedrijf Noenever van de familie Verheggen die hier veel grondeigendom had. Waarschijnlijk was de familie verantwoordelijk voor de plaatsing en minstens voor het onderhoud van dit kruis.
3. Wijerskruis.
Dit kruis staat bij de splitsing van de Poelakkerweg, Spirwit en de Holpotterweg. Direct na de Tweede Wereldoorlog werd dit hier geplaatst door de familie Wijers-Peeters. De Haelense steenhouwer P. Triepels leverde dit cementen wegkruis met een bronzen corpus. (In de 19^de eeuw stond hier ook al een wegkruis.)
4. Slabberskruis.
Op de Arixweg bij de splitsing met de Groeneweg staat een cementen kruis met gietijzeren corpus dat hier in 1963 werd herplaatst en is vernoemd naar de bewoners van de monumentale hoeve aan de Boonstraat 20.
5. Wagemanskruis.
Op de hoek van de Dorpsstraat en de Crompvoetstraat staat het Wagemanskruis, vernoemd naar de bewoners van de er achter gelegen boerderij en het kasteeltje.

7. Gedenkstenen.

In en rond de kerk van Buggenum bevinden zich talrijke gedenkstenen en beelden.
Hier staan o.a. de waterstenen waarop de waterstanden zijn aangegeven bij de diverse keren, door de eeuwen heen, dat Buggenum last had van het hoge water van de regenrivier de Maas.
Zie ook recente (2020) foto van het hoge water in Buggenum (onder aan deze bladzijde).

Achter de fraaie boerenwoning aan de Holstraat 36 staat een bakhuisje. In 1988 is dit huisje nog volledig gerestaureerd. In zulk bakhuisje werd (i.v.m. het brandgevaar los van de woning) vroeger het brood gebakken en natuurlijk ook de bekende Limburgse vlaai.
Vlak hierbij bij huisnummer 35 staat een gedenksteen van Neel Doff.  Deze steen met de tekst: “Hier stond het geboortehuis van de schrijfster Neel Doff + 27-01-1858 te Buggenum † 14-07-1942 te Brussel” werd geplaatst bij de 50^ste sterfdag van Neel Doff. In Buggenum is ook een straat naar haar vernoemd. Deze schrijfster werd geboren in Buggenum als dochter van de plaatselijke veldwachter. Na veel omzwervingen kwam ze later via Antwerpen en Amsterdam in Brussel terecht waar ze in het Frans diverse boeken schreef. Zie ook elders op deze site: Neel Doff.

8. Straatnamen.

Enkele straten zijn vernoemd naar een bekend persoon of gebeurtenis bijv. de Meester Joostenstraat vernoemd naar het hoofd der school, die op 3 november 1944 in een Duits concentratiekamp is omgekomen. Hij was een lokale verzetsstrijder en was destijds “Meester Joosten”, een leraar van de plaatselijke school, die vanwege zijn verzetsactiviteiten bij de kerkrazzia is opgepakt en getransporteerd naar Duitsland voor “Arbeidseinsatz”. Hij is aldaar in het werkkamp overleden. Er werd in de jaren 60 van de vorige eeuw een straat in Buggenum naar hem vernoemd.

Een andere bekende straat is de Heerweg, die straat is zo genoemd omdat hier resten zijn gevonden van een Romeinse weg die voornamelijk door het leger (heer) werd gebruikt.

Bronnen: Rijksmonumenten.nl en Wandeling door Buggenum langs kleine monumenten door Lau van Bilsen.